همنشینی دلپذیر سازها برای کربلایی شدن دل ها در نی نوا، آلبوم ماندگار حسین علیزاده یادآور مظلومیت سیدالشهدا(ع) است - وبلاگ فلش و سلفی

به گزارش وبلاگ فلش و سلفی، با گذشت بیش از سه دهه از ساخت نی نوا آلبوم ماندگار حسین علیزاده، شنیدن این اثر همچنان یادآور حماسه کربلا و مظلومیت حضرت سیدالشهدا(ع) است.نواهایی ماندگار که دل ها را نینوایی می نماید.

به گزارش خبرنگار حوزه موسیقی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری وبلاگ فلش و سلفی، قیام امام حسین (ع) و حادثه عاشورا آن قدر دارای عمق، گستره و زوایای فکری و عاطفی است که می تواند از مسیرهای گوناگون دل ها را متوجه خود سازد.

یادآوری و تذکر مدام این حادثه دوران ساز در پس ذهن همه ایرانیان با خاطرات، نواها، اشعار، هنرهای گوناگون و حتی رنگ و طعم و عطرها و بوهایخاصی آمیخته شده است. گاه حتی دیدن یک کتیبه پارچه ای قدیمی، شنیدن برشی کوتاه از روضه ای خاطره انگیز و یا بوی آشنای اسفند روی ذغال و عطر دلنشین غذای نذری که با صدای طبل و سنج ترکیب می گردد این خاطره را زنده می نماید. در این میان بعضی نواها نیز هستند که با شنیدن آن، دل ها بی مقدمه و تشریفات روانه دشت تفتیده کربلا می گردد.

نواهایی که خاطره می سازند

این همان اتفاقی است که با شنیدن نواهای خاطره انگیز دیگر هم رخ می دهد؛ شنیدن موسیقی سریال امام علی(ع) ساخته ماندگار استاد فرهاد فخرالدینی به شکلی همزمان یادآور عظمت، حکت و مظلومیت حضرت امیرالمومنین علی (ع) است.ای ایران روح الله خالقی با صدای غلامحسین بنان غرور زخمی اما همچنان زنده و سربلند ایرانیان در گذر از قرن ها و حوادث تاریخی را یادآور می گردد. زمزمه ممد نبودی ببینی غلامعلی کویتی پور و حسین فخری یادآور حماسه فتح خرمشهر است و ایران ایران رضا رویگری خاطره روزهای خونین بهمن 57 را زنده می نماید.

آری، نواها و آواها، گاه علاوه بر ویژگی های هنری، یک هویت مشترک را در پس ذهن مخاطبان شکل می دهند. نواهایی که با شنیدن آن، بلادرنگ یک واقعه یا مفهوم در ذهن مستمع ایجاد می گردد.

قطعات آلبوم نی نوا ساخته حسین علیزاده نیز در همین قالب می گنجد. آلبومی که در پاییز سال 1362 منتشر شد و پس از پخش چندباره از رادیو و تلویزیون در ایام محرم، به عنصری جدایی ناپذیر از موسیقی آئینیمحرم بدل شد.

خالق نی نوا با شهرتی دنیای

علیزاده 69 ساله به عنوان آهنگساز، نوازنده شهیر تار و سه تار ایرانی و پژوهگشر حوزه موسیقی شهرتی بین المللی دارد، اما او برای مخاطبان عام بیشتر با همین آلبوم شناخته می گردد. علیزاده از مشاهیر موسیقی ایرانی است و آلبوم های با کلام و بی کلام ماندگاری همچون غمنومه فریدون، ماه و مه، سربدراران، سرود گل ، سرود مهر، ساز خاموش، به تماشای آب های سپید، مادران زمین، پرنده ها، هجرانی،ترکمن، نوروز و صبحگاهی را نیز منتشر نموده است.

او در عرصه ساخت موسیقی برای فیلم و سریال نیز با ساختن موسیقی برای آثاری همچون دلشدگان، زشت و زیبا، آواز گنجشک ها، آتابای، ملکه، گبه و سریال های زیرتیغ و در چشم باد، نیز کاملاً شناخته شده است.

علیزاده با کسب چهار سیمرغ بلورین برای فیلم های گبه، زشت و زیبا، آواز گنجشک ها و ملکه، مشترکاً به همراه مجید انتظامی و محمدرضا علیقلی برنده بیش ترین سیمرغ بلورین در بخش بهترین موسیقی متن از جشنواره فیلم فجر است .او تا به حال سه بار برای آلبوم های فریاد، بی تو به سر نمی گردد و به تماشای آب های سپید نامزد جایزه گرِمی در بخش بهترین آلبوم سنتی دنیا شده است. جوایز گرمی معتبرترین جایزه صنعت ضبط و پخش موسیقی در آمریکا محسوب می شوند.

نی نوا چگونه ساخته شد

علیزاده پیش از نی نوا یک سرود در همین سبک برای روز کارگر ساخته بود و این آلبوم دومین اثری است که وی برای ارکستر ساخته است. هسته اصلی نی نوا مربوط به سال 1356 می گردد. او به دلیل علاقه به دستگاه نوا، از این دستگاه برای نوشتن این قطعه استفاده نموده و بعد روی آن کار نموده و آن را با ارکستر زهی ادغام نموده است.

علیزاده در مستند به تماشای آب ها، نی نوا را یک اثر صرفاً مذهبی یا آئینی معرفی ننموده بلکه آن را نوعی خاطره نویسی موسیقایی از سال های آغازین دهه شصت معرفی می داند. با این حال آموزه های مذهبی را در کنار سایر ایده هایی که داشته، در ساختن آلبوم خود الهام بخش می داند.

به گفته او، نوشتن نی نوا حدود دو سال و ساخت آن حدود چهار تا پنج ماه زمان برده است.ایده اولیه نی نوا برای او در سن 24 سالگی شکل گرفته و او این ایده را در تک نوازی ها و اجراهایش به شکل های گوناگون اجرا می نموده است.

آلبوم نی نوا شامل پنج قطعه به نام های درآمد،نغمه،جامهدران،نهفت و فرود و پایکوبی سماع است. در این آلبوم، نی، نقش یک راوی را دارد و مصرع نخست از نی نامه، یکی از مواردی بوده که علیزاده از آن ایده گرفته است. تکنوازی نی در نسخه اصلی این آلبوم توسط جمشید عندلیبی اجرا شده است.

نی نوا در دوره ای منتشر شد که آواز عنصر اصلی و قالب آلبوم های موسیقی بود. در نتیجه، این که یک آلبوم ایرانی تنها با تکیه بر سازهای گوناگون بتواند نزد مخاطبان و کارشناسان به محبوبیت برسد، در نوع خود بااهمیت بود. استفاده از ریتم، سازآرایی گوناگون و فرم چند صدایی که مورد آخر در آن موقع در بین آثار ایرانی تازگی داشت، از عواملی هستند که منتقدان در موفقیت اثر از آن نام می برند.

این آلبوم، به همراه آلبوم دیگری از علیزاده به نام آوای مهر که در سال 1370 منشتر شده بود، مجدداً در قالب لوح فشرده هم منتشر شد. همچنین این آثار بارها توسط ارکسترهایی ایرانی و غیرایرانی همچون ارکستر رودکی، ارکستر سمفونیک اوکراین و یک ارکستر فرانسوی به صورت زنده اجرا شده است.

چرا نی نوا دلنشین و ماندگار است

علیزاده در تبادل نظریی دیگر عنوان نموده است که اگرچه از سازهای غربی و بین المللی استفاده شده است، اما محتوای آن عمیقاً ملی و ایرانی است. همانطور که اشره شد علیزاده این اثر را به صورت اختصاصثی با مضمون قیام عاشورا فراوری ننموده است اما سوز خاص قطعات آن که به زیبایی در کنار عناصری همچون حماسه و جوش و خروش، فراق و مظلومیت قرار گرفته، همنشینی جذابی را شکل داده است که سوگواران امام حسین (ع) و دلدادگان قیام عاشورا نیز با آن همدلی می نمایند.

مستمع می تواند با هر قطعه این اثر حوادث روز عاشورا و حتی تبادل نظر و وداع میان حضرت سیدالشهدا(ع) با یاران و شهدای کربلا را تجسم کند. از سوی دیگر تنوع ریتم و سازآرایی فوق العاده آهنگساز به گونه ای است که صحنه به میدان رفتن جوانان بنی هاشم و به ویژه علمدار سپاه امام حضرت ابالفضل العباس(ع) و نیز به خوبی به ذهن متبادر می گردد.

بخشی از قطعه جامه دران از آلبوم نی نوا

این همدلی و هم ذهنی به ویژه در دو قطعه نغمه و جامه دران به اوج خود می رسد جایی که انگار نی در فواصل سازهای زهی و ضربی، فراقی تلخ اما غرورآمیز را روایت می نماید.

سرّ دلبران در حدیث دیگران

پیروز ارجمند آهنگ ساز و نوازنده نیز بر این باور است که در دوران جنگ تحمیلی ، فرصتی برای ساخت موسیقی مذهبی به جز موسیقی مذهبی جنگ وجود نداشت. از نظر او، این اثر از آن دسته کارهایی است که گذر زمان نتوانست بر رویش تأثیر بگذارد. او همچنین یکی از رموز ماندگاری این اثر را وفاداری به موسیقی سنتی ایرانی می داند.

کامبیز روشن روان، موسیقی دان و استاد دانشگاه معتقد است که نی نوا به عنوان یک اثر نمادین در موسیقی مذهبی ایران تبدیل شده و غیر از این اثر، کار دیگری که تا این اندازه جذابیت داشته باشد را نمی شناسد و این اثر علیزاده را شاخص ترین اثری می داند که موسیقی مذهبی تا به حال داشته است. این درحالی است که علیزاده در مستند به تماشای آب ها مطرح نمود که هدفش هرگز ساخت موسیقی مذهبی نبوده، اما در عین حال تأثیرپذیری از آئین مذهبی را رد نکرد.

آروین صداقت کیش، منتقد و پژوهشگر موسیقی در تبادل نظریی با ایسنا درباره آلبوم نی نوا گفته است:کم تر اثر ارکستری بی کلامی را می شناسیم که در تاریخ موسیقی کلاسیک ایرانی، ولو به کمک وسایل ارتباط جمعی دولتی، چنین در میان عامه مردم شنیده شده باشد.

به گفته علیزاده، نی نوا واژه ای است که یک معنای چندبعدی می توان به آن داد. هم نینوا است، هم نوای نی و همچنین قطعه ای که این نی می نوازد؛ در دستگاه نوا است و از نگاه او علت اینکه هرکس با هر عقیده ای با این قطعه ارتباط برقرار کرد نیز همین می تواند باشد.

بعضی کارشناسان بر این باور هستند که انتخاب عنوان نی نوا که می شد آن را دو گونه تفسیر کرد، هوشمندی آهنگساز را در آن شرایط سخت نشان می دهد. زیرا می شد نی نوا را نوعی موسیقی کهن اسطوره ای، حتی مذهبی، تلقی کرد، اما در عین حال ساخت این آلبوم را بر پایه شیوه های آهنگ نویسی بین المللی در نظر می گرفتند که یک ارکستر کامل با سازهای ملی و بین المللی آن را به اجرا درآورده بود.

نی نوا به روایت شهرداد روحانی

در خرداد 98 پارتیتور (صفحه نت نویسی شده برای ارکستر سمفونیک) این اثر جاودانه حسین علیزاده توسط نشر تار و پود منتشر و در مراسم ویژه ای در فرهنگسرای نیاوران رونمایی شد.

چند ماه بعد هم در مراسمی که به همت شهرداری تهران و به مناسبت شصت و هشتمین سالروز تولد حسین علیزاده در فرهنگسرای نیاوران برگزار گردید، حسین علیزاده نسخه دستنویس نی نوا را به موزه موسیقی اهدا کرد.

یکی از آخرین اجراهای این اثر توسطکنسرت ارکستر سمفونیک تهران به رهبری شهرداد روحانی بود که در آبان ماه سال 1398 در تالار وحدت روی صحنه رفت. در ادامه فیلمی از اجرای قطعه نغمه را که با نی نوازی پاشا هنجنی همراه شده است را از نظر می گذرانید.

4104/